تدبیر جامعه اسلامی، نیازمند دارابودن اختیاراتی است که صدور احکام حکومتی، بخشی از این اختیارات است. در این میان، این پرسش مهم نسبت به نظام سیاسی اسلام، مطرح است که ضوابط «صدور احکام حکومتی» چیست؟احکام حکومتی یا ولایی از جهت صدوری، احکامی مستقل از احکام شرعی هستند، اما از جهت محتوایی می توانند نسبت های مختلفی با آنها پیدا کنند. احکام حکومتی یا ولایی، همانند احکام شرعی بر دو نوعند؛ یعنی بخشی از احکام حکومتی از سنخ احکام تکلیفی هستند؛ چنانکه بخشی از آنها از سنخ احکام وضعی می باشند. نوشتار حاضر، به بررسی ضوابط حاکم بر صدور «احکام حکومتی تکلیفی» اختصاص دارد و با تفکیک «ضوابط عمومی» از «ضوابط احکام اضطراری»، شش مولفه را از زمره ضوابط عمومی و سه ضابطه را از زمره ضوابط احکام اضطراری، دانسته است.   لطفا برای مشاهده متن چکیده عربی به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

کان الإمام محمّد بن إدریس الشافعی ذا حظّ وافر من الذوق الشعری والعلم الواسع فی اللغة والأدب. ولم یحظَ هذا الجانب من شخصیته بالاهتمام والعنایة بالقدر الذی حظیت به الجوانب الأخری، سوی ما شهد به من یعتدّ بقوله من أئمة العلم والأدب. ویسعی هذا البحث -بعد تعرّف الجانب الأدبی والشعری من شخصیة الشافعی- إلی الإجابة علی سؤال مطروح حول المضامین والمعاییر الشعریة لدیه. وتمّ التوصل فی هذه الدراسة - بعد التتبع فی المنظوم من کلامه - إلی أنّ معظم ما جاء فی دیوانه من مفردات ومقطوعات، یدور فی فلک الحِکم والقیم ویکاد یقتصر علی هذه المعانی والحثّ علیها کالعزّة والعفّة والقناعة والسخاء والتوکّل والتقوی والعمل الصالح وفضل العلم وحبّ أهل بیت النبوة. وکل ذلک فی مجتمع غلب علیه اللهو والترف وروح التکسب والاستعطاء والتخلی عن القیم علی أوساطه الشعریة.

فارغ از انتساب یا عدم انتساب فصوص الحکم به فارابی، در مواجهه با آن نمی توان به غنا و دقت آن در مباحث مختلف علم النفس، معرفت شناسی، الهیات بالمعنی الأخص و عرفان نظری اعتراف نکرد. عامل اشراق، وحدتی خاص به مباحث این رساله بخشیده است؛ بر این اساس می توان تبیین نسبتاً ساختارمندی از مباحث معرفت شناختی این رساله به دست داد و چنین کاری نیز تاکنون به انجام نرسیده است. رویکرد و روش «اشراق» به معنای دقیق آن، که در عالَم اسلام به لحاظ تاریخی و به گونه ای سنّتی منسوب به سهروردی (شیخ اشراق) است و این انتساب نیز کاملاً درست است، بیش و پیش از اینکه ریشه در متون اشراقی و داستان های رمزی و عرفانی ابن سینا داشته باشد، با فرض صحت انتساب فصوص الحکم به فارابی و با توجه به مضمون و مفادِ عمدتاً اشراقی آن، ریشه در همین رساله دارد و این نکته ای است که در طول تاریخ فلسفه اسلامی موردتوجه کافی قرار نگرفته است.

یعتبر مارکس ویبر من أبرز المنظّرین الذین تطرقوا إلى مفهوم العقلانیة وتصنیفها. یصف ویبر أربعة أنواع من العقلانیة وهی العقلانیة العملیة والنظریة والذاتیة والصوریة. یری «ویبر» أنه من الممکن أن تکون بعض أنواع العقلانیة غیر رشیدة من وجهة نظر الآخرین. کما أنه قدم شکلین من العقلانیة الصوریة والذاتیة. کما یری ویبر، إنّ الترکیز کثیراً على العقلانیة الصوریة أمرٌ غیر رشید من وجهة نظر العقلانیة الذاتیة. لکن «جورج ریتزارد» یشیر فی عمله البارز«التنشئة الماکدونالدیة للمجتمع» إلى العقلانیة الاقتصادیة غیر الرشیدة والتی تهیمن على المجالات الاجتماعیة أیضاً. من وجهة نظره، فإن العناصر التی تعتبر رشیدة من حیث الاقتصاد وتعتبر سلسلة مطاعم ماکدونالدز رمزاً مناسباً لهذه العقلانیة، أمرٌ غیر رشید من الناحیة الاجتماعیة والأخلاقیة وهی تسبب انهیار القیم الاجتماعیة. ویمکن أن یکون لتعمیم نمط «ریتزارد» هذا على الحکم الرشید نتائج مفیدة؛ لأن النظرة السائدة فی الحکم الرشید هی أیضاً مشهد اقتصادی وسیاسی، وکان للمنظورات الاجتماعیة والأخلاقیة أقل التأثیر على تشکیل هذه النظریة. یمکن للمفاهیم والتعالیم الموجودة فی القرآن ونهج البلاغة أن توفر عناصر أخلاقیة سامیة للعقلانیة التی تشکل أساس الحکم الرشید.

 لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

هدف مقاله حاضر بررسی شروح فصول الحکم و ارایه معنی حضرات خمس و تقسیمات و بیان نظریات شارحان مختلف و همچنین موارد اختلاف و متشابه آنهاست. در این باره، با بررسی بیش از سر شرح مختلف فصوص الحکم این موارد نشان داده شده است: آنجایی که حضرات خمس یک اصطلاح بیش نیست، اما اهل کشف و تحقیق، در تقسیم آن یا از راه تقلید و یا نوآوری نظر داده اند، در مجموع، مراتب کلی هستی را که محل تجلی و ظهورات حق است، «حضرات» نامیده اند که برخی تعداد آن را پنج و برخی دیگر شش گفته اند، نتیجه اینکه حضرات خمس اصطلاحی است که در متون عرفانی، به خصوص در شروح مختلف آثار ابن عربی دیده می شود که البته نامگذاری هر یک از حضرات در بین تمام شارحان همسان نیست؛ هر یک بنا بر آگاهی و ذوق خود آن را تقسیم بندی کرده اند در پایان نیز جدولی برای دسترسی اجمالی به آن ارایه شده است.

«خواب و رویا» یکی از موضوعاتی است که در عرفان و روان تحلیل گری جایگاه ویژه ای دارد و می تواند موضوع پژوهش های میان رشته ای قرار گیرد. روان تحلیل گری حوزه وسیعی است و خود شاخه های مختلفی دارد که در بین آن ها روان تحلیل گری یونگ با عرفان شرقی و اسلامی سازگاری بیشتری دارد. یونگ به رویا اهمیت زیادی می دهد و منشا آن را ناخودآگاه روانی انسان می داند. او معتقد است گاهی محتوای ناخودآگاه به شکل نمادین در رویا ظاهر می شود.بررسی و رمزشناسی رویای ابن عربی از دیدگاه یونگ، منشا این رویا را مشخص می کند و بر اساس آن می توان برداشت ابن عربی و دیگران را تحلیل کرد و تردیدها و اختلاف نظرهایی را که در این زمینه وجود دارد، برطرف ساخت. همچنین آنچه را ابن عربی از زبان پیامبر در فصوص الحکم بیان می کند به گونه ای توجیه کرد که نه در راستگویی او تردید شود و نه آنچه او بیان کرده، تماما به پیامبر منسوب داشت بلکه می توان وجهی نسب تا مقبول و مناسب برای آن پیدا کرد. این بررسی نشان می دهد «خود» ابن عربی در رویا به صورت مبارک پیامبر (ص) نمود یافته و محتویات بایگانی شده در ناخودآگاهش نیز به شکل کتابی به نام فصوص الحکم به او داده شده تا وی آن را برای مردم گزارش کند.

همواره یکی از مهمترین دغدغه های اهل فلسفه و عرفان اسلامی، تامل در خصوص وجود و انحاء و مراتب آن بوده است، تا آنجا که ایشان، وجود مطلق را موضوع اصلی نظام فکری خود معرفی می کردند. در عرفان ابن عربی و اخلاف او بویژه داود قیصری نیز کلیدی ترین موضوع، وجود است، تا آنجا که فهم خداشناسی مکتب ابن عربی در سایه ی وجودشناسی آن، امکان پذیر است. قیصری در مقدمه ی شرح خود بر فصوص الحکم ابن عربی، وجود را چونان حق و حقیقت قلمداد می کند و تلقی متافیزیکی سنتی از وجود صرفا چونان کلی ترین و انتزاعی ترین مفاهیم را نمی پذیرد بلکه علاوه بر این، وجود را واقعی ترین حقیقت و معنی بخش همه ی موجودات تلقی می کند. از سوی دیگر، این حقیقت، یعنی وجود، را نه محدود به طور عقل و ظرف وجود ذهنی می داند و نه صرفا متعین در ظرف وجود خارجی، بلکه آن را فراتر از طور عقل و ظرف ذهن دانسته و بر این باور است که وجود چونان حق و حقیقت، جز برای خداوند، بر کسی معلوم نیست. در جستار حاضر، بر آنیم تا با توجه به نوشته های عرفانی قیصری بویژه در مقدمه ی شرحش بر فصوص الحکم، به تبیین های متافیزیکی او از وجود و تلقی اش از آن، به مثابه حق و حقیقت توجه کنیم و نشان دهیم که نظام وجودشناسانه ی قیصری در تلقی خاصی که از وجود ارایه می کند، به مانند دیگر عرفای مسلمان، چون ملاصدرا، از نظام متافیزیکی سنتی، بویژه در قالب ارسطویی آن، فاصله می گیرد.

اعیان ثابته از مهم ترین اصطلاحات عرفان ابن عربی است هرچند که مفاهیم دیگری قریب به این اصلاح فکری اسلامی وجودداشته است لیکن ابن عربی خود مبدع این اصطلاح است. شارحان و صوفیان متأثر و به تبعیت از وی آن را به کاربسته اند و از آن در مسائل متعدد در تبیین هستی شناسی عرفانی، بهره برده اند. در اندیشه ابن عربی اعیان ثابته از لوازم اسماء و صفات الهی و علم ثبوتی حق تعالی است. نقش واسطه اعیان ثابته در پدیده های عالم کارکردی ویژه به آن می بخشد که بدون پرداختن به آن، شناخت عرفان نظری ممکن نیست، لذا از جایگاه هستی-شناختی در نظام عرفانی برخودار است. این پژوهش به بررسی اعیان ثابته در نظریات ابن عربی پرداخته که درواقع اعیان ثابته را صور اسماء الهی خوانده اند. اسماء الهی صوری از نسخ علم در تعین ثانی و علم حق دارند؛ چراکه حق تعالی عالم به اسماء خود است و صور علمی اسماء در علم خق قراردارند.